Rybaczka Izabel Serrão przez całe życie była kilka kroków od rzeki.
Najpierw w kajaku, gdzie mieszkał z ojcem, matką i braćmi na wodach rzek Jaú i Negro, w głębi Amazonas.
Następnie w „beiradão”, obszarze bezpośrednio nad brzegiem rzeki, aż do zakotwiczenia korzeni w zalanym obszarze Cacau Pirêra, społeczności w mieście Iranduba (AM), w regionie metropolitalnym Manaus.
Jednak 38 lat naturalnego podnoszenia się i opadania wód Amazonii nie przygotowało Izabel na obecną sytuację wyschnięć rzek i suszy w regionie.
„To nasz zwyczaj, że poziom rzeki podnosi się i opada przez cały rok. Jednak w tym roku susza nadeszła bardzo szybko i zaskoczyła wszystkich” – mówi BBC News Brasil.
Izabel jest teraz „uwięziona” na lądzie. Ponieważ jedna łódź utknęła, a druga została uwięziona, nie ma możliwości wypłynięcia na ryby, ponieważ wszystko wokół niej zamieniło się w piasek – tam, gdzie jest woda, około 2 km od jej domu, stała się laguną bez odpływu.
Według danych Obrony Cywilnej Amazonas, niecałe dwa metry od rzeki Negro w regionie Manaus osiągnięto najniższy poziom, odnotowany podczas historycznej suszy w 2023 r.
Według władcy miasta, w czwartek (26 września) rzeka miała 13,92 m, czyli zaledwie 1,22 m więcej niż najniższy poziom w historii odnotowany w ciągu 121 lat pomiarów: 12,70 m.
Według brazylijskiej służby geologicznej w ostatnich tygodniach ciek wodny odnotował dzienny spadek poziomu wody o 20 cm.
Jeśli tempo zostanie utrzymane, może to doprowadzić do rekordu wszechczasów w 2024 roku.
Oczekuje się jednak, że dolna rzeka zacznie płynąć wolniej, wyjaśnia profesor i doktor ds. klimatu i środowiska Rogério Marinho z Federalnego Uniwersytetu Amazonas (Ufam).
„To bardzo niepokojące, ale mamy nadzieję, że nie osiągnie poziomu z zeszłego roku ze względu na pewne oznaki (takie jak podnoszący się poziom rzek) w niektórych częściach dorzecza Rio Negro” – wyjaśnia Marinho.
„Ale musi to być jedna z największych susz w ciągu tych 120 lat monitorowania”.
Jednak inne rzeki Amazonki osiągnęły już historyczne minimum w 2024 r., np. Solimões w Tabatinga (AM) i Madera w Porto Velho (RO).
Sama rzeka Negro również znajduje się na najniższym poziomie odnotowanym w regionach w głębi stanu, takich jak miasto Barcelos.
W Manaus, największym mieście Amazonii, Solimões łączy się z Rio Negro, tworząc rzekę Amazonkę.
W 62 miastach Amazonas znajduje się stan wyjątkowy, a według rządu stanowego ponad 500 000 ludzi zostało już bezpośrednio dotkniętych suszą.
Żadnego deszczu i żadnych ryb
W Cacau Pirêra około 90 rodzin mieszka w pływających domach, które stoją na wodzie lub, w czasie suszy, utknęły na mieliźnie.
Według lokalnej społeczności 90% rodzin utrzymuje się z rybołówstwa.
Kiedy jest woda, Izabel Serrão jest już na rzece o 4 rano: „To dobry czas na łowienie ryb”.
W drodze powrotnej łódź jest zwykle pełna pacus, sardynek i tambaquis.
W „normalnych” czasach, nawet gdy poziom rzeki był niski, miejscowi rybacy nadal mogli wypływać na brzeg – jeśli nie spod drzwi wejściowych, to zaledwie kilka metrów dalej.
Jednak od 2023 r. prace zostały całkowicie wstrzymane.
„Ponieważ w zeszłym roku susza była bardzo dotkliwa, rzeka nie miała czasu się napełnić. Wiele miejsc, do których docierała woda, już do niej nie docierała” – mówi Izabel, wskazując na łachy otaczające gminę.
„Chciałem to wyjaśnić. Oddajcie naszą wodę temu, kto ma naszą wodę”.
Geograf Rogério Marinho z Ufam wyjaśnia, że „w swojej historii geologicznej rzeka naturalnie ma za zadanie osadzanie się osadów i powstawanie plaż”, ale obecna częstotliwość i intensywność zjawisk nie jest normalna.
„Społeczności nadbrzeżne zgłaszały, że na wystąpienie takiej suszy trzeba było czekać 20, 30 lat. Obecnie te zdarzenia mają miejsce w okresie krótszym niż 10 lat i trwającym dłużej” – mówi Marinho.
Geograf wyjaśnia, że intensywność suszy można po części wytłumaczyć zjawiskiem El Nino, które podgrzewa wody Oceanu Spokojnego, utrudniając powstawanie opadów w Amazonii.
Ponadto, jego zdaniem, następuje ocieplenie wód Oceanu Atlantyckiego, co również zmniejsza ilość opadów w regionie.
Im starszy mieszkaniec Cacau Pirêra, tym większe poczucie, że to, czego doświadcza, jest bezprecedensowe.
Ostatnim razem, gdy w połowie września wybrał się na ryby, Ronilson Silva, 38-letni człowiek i społeczność, zarzucił sieć sześć razy i złowił tylko 25 ryb – to bardzo skromna liczba w porównaniu z tysiącami, które udało mu się sprzedać na lokalnym rynku .
„Wszyscy utknęliśmy na mieliźnie, łodzie utknęły i nie ma wyjścia. Mamy jeszcze 30 dni na wyschnięcie, więc myślę, że będzie to największa susza w historii” – mówi Ronilson.
Oprócz tego, że jest rybakiem, jest także zamiataczem rzek na rzecz gminy, zbierając śmieci od mieszkańców pływających łodzi. „Ale teraz zbieram na lądzie”.
Minister rozwoju społecznego Wellington Dias (PT) zapowiadał nawet w wywiadach, że rząd federalny powinien stworzyć pomoc doraźną dla rybaków dotkniętych suszą na północy Brazylii.
Korzyścią byłoby oczekiwanie na „Seguro Defeso”, zwykle przyznawane osobom utrzymującym się z rybołówstwa tradycyjnego w okresie, w którym nie mogą one prowadzić swojej działalności ze względu na tzw. „piracemę”, gdy ma miejsce ruch migracyjny ryb do źródeł rzek, w celach reprodukcyjnych.
Zapytane przez BBC News Brasil o wartości i termin wdrożenia środka, ministerstwo przekazało żądanie innemu departamentowi, Integracji Regionalnej i Rozwoju, który z kolei stwierdził, że nie ponosi odpowiedzialności za pomoc dla rybaków.
Do chwili opublikowania niniejszego raportu Ministerstwo Rozwoju i Pomocy Społecznej nie podało szczegółów dotyczących pomocy dla osób zawodowo zajmujących się rybołówstwem.
Rząd Amazonas oświadczył, że dostarczył pomoc humanitarną społecznościom nadrzecznym Iranduby, rozprowadzając 2500 koszyków podstawowej żywności.
Ratusz Iranduba poinformował, że rozpoczął dystrybucję podstawowych koszyków żywności i wody pitnej wśród „społeczności wiejskich w gminie najbardziej dotkniętych tym zjawiskiem naturalnym” i „najbardziej odizolowanych”.
Nie uwzględniono jeszcze mieszkańców Cacau Pirêra.
Pożary
W Amazonii doszło również do największej liczby pożarów, odkąd Inpe zaczęła zbierać dane w 1998 r.
Według agencji na dzień 25 września w stanie Amazonas odnotowano w tym miesiącu 6695 pożarów, co daje w sumie 21 930 pożarów w roku.
Jest to wzrost o 66% w porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku.
Program obserwacji Ziemi Copernicus Unii Europejskiej również niedawno poinformował, że regiony Amazonii i Pantanalu, w tym Amazonas, stanęły w obliczu najgorszych sezonów pożarów od 22 lat.
Indeks mierzący emisję dwutlenku węgla wynikającą z pożarów lasów pokazuje, że w lipcu, sierpniu i wrześniu w Amazonas zanieczyszczenie było znacznie powyżej średniej.
Kiedy raport BBC News Brasil był w Irandubie, w oddali można było zobaczyć kilka pożarów. Zapach dymu jest stały.
W Manaus i jego regionie metropolitalnym rutyną było budzinie się ludności i zobaczenie miasta pokrytego zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku pożarów.
W roku 2023, jak wynika z raportu firmy IQAir, Manaus było stolicą o najgorszej jakości powietrza średnio w Brazylii.
Rząd Amazonas poinformował, że straż pożarna działa od czerwca w regionie Cacau Pirêra, a zespoły są w pogotowiu w ramach operacji Céu Limpo.
Według rządu od początku czerwca do środy (25.09) w kraju gaszono 18 740 pożarów.
Z tego, co obserwuje wokół siebie, rybak Izabel Serrão uważa, że wylesianie przyczyniło się do realizacji scenariusza w 2024 r.
„Gdzie nie ma drzew, słońce wykorzystuje je najlepiej, prawda? Jak wszyscy wiedzą, słońce wszystko wysusza” – mówi.
Jednak pomimo zniechęcającego scenariusza rybacy z Cacau Pirêra nie myślą o opuszczeniu miejsca, z którego pochodzą, ani o zaprzestaniu robienia tego, co robią.
„Umiem się łowić ryby. Potrzebuję tej rzeki, aby kontynuować naszą pracę, aby się utrzymać, a także stawiać ludziom jedzenie (ryby) na stołach” – mówi Izabel.
Ronilson myśli podobnie. „To jest to, co mam, tam umiem żyć. Gdyby podobało Ci się miejsce, w którym mieszkasz, czy chciałbyś je zostawić za sobą?” – pyta rybak.
„Ja też”.
