Polityka ujednolicenia systemu wymiany walut (FX) w Nigerii, wdrożona przez Centralny Bank Nigerii (CBN) w czerwcu 2023 r., miała na celu uproszczenie wielokursowego systemu walutowego kraju poprzez ich konsolidację w jeden kurs rynkowy.
Polityka ta miała na celu zwiększenie zaufania inwestorów, wyeliminowanie możliwości arbitrażu i rozwiązanie problemu chronicznego niedoboru walut, który nękał gospodarkę.
Jednak rok po wdrożeniu tej polityki jej wpływ na dochody podatkowe ujawnia nieoczekiwane konsekwencje.
Podczas gdy zagraniczne firmy odnotowały gwałtowny wzrost podatków, lokalne przedsiębiorstwa miały problem z dotrzymaniem kroku wzrostowi, co pokazało poważniejsze wyzwania stojące przed nigeryjską gospodarką.
Wzrost zagranicznego CIT
Według danych Narodowego Biura Statystycznego (NBS) w okresie jednego roku po ujednoliceniu walut (od III kw. 2023 r. do II kw. 2024 r.) nastąpił wzrost zagranicznych składek z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych (CIT).
Podatek CIT od osób prawnych z zagranicy wzrósł o 140,5%, z 1,42 biliona N w roku poprzedzającym zjednoczenie (od III kw. 2022 r. do II kw. 2023 r.) do 3,41 biliona N w roku następującym po zjednoczeniu.
Dla porównania, lokalny podatek CIT wzrósł zaledwie o 35,1%, z 2,16 biliona N do 2,92 biliona N w tym samym okresie.
Ta dysproporcja we wzroście gospodarczym wskazuje, że dewaluacja nairy w znacznym stopniu przyczyniła się do wzrostu podatków pobieranych przez Federalną Służbę Podatkową (FIRS) od firm zagranicznych.
Całkowita kwota podatku CIT zebranego w roku następującym po ujednoliceniu walutowym osiągnęła 6,33 biliona N, co oznacza znaczny wzrost w porównaniu z kwotą 3,58 biliona N zebraną w roku poprzedzającym zmianę polityki.
Jednakże zagraniczny podatek CIT stanowił 53,8% tej sumy, podczas gdy w okresie przed zjednoczeniem odsetek ten wynosił 39,6%.
Oznacza to, że zagraniczne firmy w coraz większym stopniu generują przychody podatkowe Nigerii, maskując powolny wzrost wpłat firm lokalnych.
Lokalne firmy zmagają się z presją walutową
Podczas gdy firmy zagraniczne odniosły korzyści z ujednolicenia walut, przedsiębiorstwa lokalne stanęły w obliczu większych wyzwań.
W lutym Nairametrics podało, że naira straciła około 68% swojej wartości, co oznacza głęboki spadek wartości od czasu wdrożenia polityki ujednolicenia kursów walutowych.
W pierwszym półroczu tego roku Nigeryjczycy i przedsiębiorstwa zmagali się z przedłużającymi się okresami wahań kursów walutowych, a naira spadła o 40% między końcem grudnia 2023 r. a końcem czerwca.
- Dewaluacja nairy aż o 70% w wyniku polityki zjednoczeniowej skutkowała wzrostem kosztów dla lokalnych firm, zwłaszcza tych, które polegają na imporcie surowców i towarów.
- Rosnące koszty obniżają marże zysku, utrudniając krajowym przedsiębiorstwom dorównanie wzrostowi notowanemu przez ich zagranicznych odpowiedników.
- Nairametrics wcześniej informował, że niektóre z wiodących nigeryjskich firm poniosły łączną stratę walutową w wysokości 1,7 biliona N w roku finansowym 2023. Rozmiar i skala strat były tak znaczące, że skutecznie wyczyściły fundusze akcjonariuszy niektórych firm, wymuszając ogromną restrukturyzację w innych.
- Dane NBS pokazują również, że lokalne wpływy z podatku CIT, choć rosły, były niespójne.
- Po osiągnięciu kwoty 1,02 biliona N w drugim kwartale 2023 r. lokalny podatek CIT spadł do 651,63 miliarda N w trzecim kwartale 2023 r. i do 533,93 miliarda N w czwartym kwartale 2023 r.
- W pierwszym kwartale 2024 r. lokalny podatek CIT spadł do 386,49 mld N, po czym w drugim kwartale 2024 r. wzrósł do 1,35 bln N.
Ta zmienność uwypukla niepewną sytuację ekonomiczną, w jakiej znajdują się lokalne firmy, które wciąż zmagają się z inflacją, zakłóceniami w łańcuchach dostaw i wzrostem kosztów prowadzenia działalności gospodarczej po zjednoczeniu.
Dyrektor generalny Stowarzyszenia Producentów Nigerii (MAN), pan Segun Ajayi-Kadir, niedawno zauważył, że wyzwania stojące przed sektorem produkcyjnym, zwłaszcza ze względu na obecne warunki makroekonomiczne, są pogłębiane przez utrzymującą się zmienność kursów walut i wysokie taryfy za energię elektryczną.
Ponadto, rozmawiając z Nairametrics na temat wyzwań, z jakimi mierzą się firmy działające w Nigerii, Olufemi Oyinsan, partner generalny w The Continent Venture Partners (TCVP), powiedział: „Firmy w Nigerii zmagają się ze spadkiem siły nabywczej konsumentów i wysokimi kosztami prowadzenia działalności, zwłaszcza w zakresie energii i logistyki. Ponadto napotykają na trudności w repatriacji zysków z powodu dewaluacji waluty. To sprawia, że ich działalność jest niemożliwa do utrzymania”.
Podkreślił ponadto, że przedsiębiorstwa muszą być kreatywne i bardziej efektywne kapitałowo, ograniczać niepotrzebne koszty i skupiać się na optymalizacji zasobów.
Ike Ibeabuchi, dyrektor generalny MD Services, powiedział wcześniej firmie Nairametrics, że stabilność kursów walutowych może pobudzić ożywienie firm i zwiększyć ich zdolność do tworzenia wartości.
Więcej spostrzeżeń
Standardowa stawka podatku CIT w Nigerii wynosi 30% zysków podlegających opodatkowaniu w przypadku dużych przedsiębiorstw (tych, których roczny obrót brutto przekracza 100 milionów N).
- Średniej wielkości przedsiębiorstwa (o obrotach od 25 milionów do 100 milionów N) płacą stawkę CIT w wysokości 20%. Małe przedsiębiorstwa (o rocznych obrotach poniżej 25 milionów N) są zwolnione z CIT.
- Rosnąca dysproporcja między zagranicznymi i krajowymi wpłatami do podatku CIT budzi obawy o długoterminową stabilność bazy podatkowej Nigerii.
- Choć firmy zagraniczne stały się dominującym źródłem przychodów z podatku CIT, wolniejszy wzrost firm lokalnych uwypukla słabości krajowej gospodarki.
- Jeśli lokalne przedsiębiorstwa będą nadal zmagać się z rosnącymi kosztami i inflacją, ich zdolność do znaczącego przyczyniania się do przychodów podatkowych może ulec dalszemu osłabieniu, co wywrze jeszcze większą presję na firmy zagraniczne, które muszą utrzymać przychody rządowe.
- Ponadto uzależnienie od zagranicznego podatku CIT może sprawić, że baza podatkowa Nigerii będzie bardziej podatna na wstrząsy zewnętrzne.
- Jeśli globalna sytuacja gospodarcza ulegnie pogorszeniu lub jeśli zagraniczne firmy ograniczą swoją działalność w Nigerii, dochody podatkowe kraju mogą ulec znacznemu obniżeniu.
- Podkreśla to potrzebę wprowadzenia polityk wspierających rozwój lokalnego biznesu i zwiększających konkurencyjność krajowych firm w gospodarce po zjednoczeniu.
